Sistemi operativ eshte programi me i rendesishem ne nje kompjuter. Permes tij ekzekutohet cdo program tjeter aplikativ. Sistemi operativ kujdeset per funksionet baze te kompjuterit siq jane njohja e hyrjeve prej tastieres.daljet ne pajisjet dalese, mbajtja e shenimeve per ndryshimet ne fajlla dhe direktoriume dhe kontrollimi i pajisjeve periferike si disqet dhe shtypesit. Ekzistojne sisteme operative te ndryshme, por i pari qe eshte shfrytezuar ka qene DOS-i (Disk Operating System) i paraqitur nga firma "IBM" ne vitin 1981. Pasi qe per te punuar me te eshte dashur qe shfrytezuesit te jene te avancuara ne njohurite e kompjuterit, firma Microsoft paraqiti Windows 3.11 si sistem operativ shume me te persosur se DOS-i. Me vone paraqiten edhe sisteme operative nga Microsoft si: Windows 95, Windows NT, Windows 98, Windows ME, Windows 2000, Windows XP, Windows 2003, Windows Vista (2007) dhe Windows Seven(7) ne vitin 2009,Windows(8) 2012. Gjithashtu ka edhe sisteme operative te tjera,si UNIX,LINUX etj.
Programet kompjuterike mund të ndahen në dy kategori kryesore:
- – programet e sistemit qe drejtojne operacionet e sistemit te perpunimit
- – programet zbatuese qe zgjidhin problemet e perdoruesve te tyre;
Bashkesia e Programeve te Sistemit njihet me emrin Sistemi Operativ (SO).?
Perberja[redakto | redakto tekstin burimor]
Sistemi operativ përbëhet nga një sistem më vete i quajtur kernel (bërthama) dhe nga një numër programesh të sistemit.
Qellimi i Sistemit Operativ[redakto | redakto tekstin burimor]
- Drejtimi i burimeve te sistemit te perpunimit
- Lehtësimi i komunikimit midis personit dhe makines.(kompjuterit)
Një sistem operativ siguron një mjedis për ekzekutimin e programeve duke siguruar shërbime të nevojshme nga këto programe.Shërbime Programe Kërkesa të bien në pesë kategori. 1. Kontrolli proces 2. Sistemi Media 3. I / Operacioni O 4. Interprocess Komunikimi 5. Mirëmbajtja Informacione
Sistemi operativ duhet të përpiqet të plotësojë këto kërkesa në një multi-user, multi procesit të Mjedisit ndërsa menaxhimin e •
- Caktimi i burimeve
- • Zbulimi Gabim
- • Mbrojtja
Operimit të Sistemit: Procesi i Kontrollit[redakto | redakto tekstin burimor]
Një proces është njësi e punës. Proceset duhet të jenë në gjendje për të kontrolluar zbatimin e tyre, si edhe farë proceseve të reja për të kryer detyrat njëkohësisht. Proceset e shërbimeve kërkesë në • paguaj: të krijojë një proces të ri • dalja: Ndërprerja normale, ndërpresin shtatzëninë: Ndërprerja anormale • execve: ngarkuar dhe ekzekutuar një program tjetër • presin: presë për një tjetër proces për të përfunduar • Menaxhimi Signal: ngjarjet josinkronik trajtimit -, Sinjal sigaction: handlers sinjal vendosjen - Vrasin: sinjal dërguar • Të Temat: krijimin dhe menaxhimin e temat e shumta e ekzekutimit në një proces të vetëm.
File System: Shikimi i përdoruesit[redakto | redakto tekstin burimor]
User sheh....
File System: Smoke dhe pasqyra[redakto | redakto tekstin burimor]
File System Unix është shumë më i komplikuar se sa duket • directory rrënjë është e vendosur në hard disk të cilit sistemi i file është organizuar duke përdorur një Linux filesystem organizatë, ext2. • Ka një CD-ROM në makinë cd cilit file sistemi është organizuar duke përdorur lartë-Sierra Sistemet fotografi, HSFS. • Lista ime, kaharris, është e vendosur në një tjetër server - Brahman.cs.uchicago.edu :/ export/u2/kaharris dhe dërgoi të admiral duke përdorur File System e rrjetit, NFS. • directory / proc as nuk ekzistojnë në një pajisje. Dosjet nuk janë vende të magazinimit të të dhënave ende ato duket të kenë përmbajtje: cat / proc/1/status ose cat / proc / rritet • "fotografi" në / dev të vërtetë janë pajisje fizike. Për shembull, / dev/pts/2 është im Pajisja terminal, / dev / miut është miu im dhe / dev/lp0 është një printer.
Sistemi operativ: Sistemi Përkthim[redakto | redakto tekstin burimor]
File System Unix është një nivel të lartë organizimi i burimeve në dispozicion për proceset dhe përdoruesit.File System Unix është e organizuar si një grafik acyclic drejtuar me nyjet që përfaqësojnë fotografi dhe ngulet përfaqësonin një lidhje të frenimit. Listat janë nyjet me fëmijë,kështu që përmbajnë fotografi. Proceset lëvizë dhe të ndryshojë strukturën: • chdir: lëvizur në një directory të re • getcwd: merrni dosjen aktuale të punës • opendir, closedir: hapur dhe të mbyllur një directory • readdir: lexohet nga një directory • stat, fdopen: tërhequr status fotografi informacioni • Lidhje, unlink: të krijojë dhe lirimin e një lidhje të vështirë (një alias për një skedar.) • lidhje simbolike: të krijojë një lidhje të butë (një tregues për një tjetër fotografi)
Aktivitetet e Sistemit Operativ[redakto | redakto tekstin burimor]
- Drejtimi i kujteses masive (file system);
- Drejtimi i kujteses( memories) RAM;
- Drejtimi i proceseve;
- Drejtimi i nderfaqes(paraqitja grafike) se perdoruesit;
- Perdorimi njekohesisht i shume perdoruesve ne te njejten makine;
- Kryerje e njekoheshme e shume proceseve mbi te njeten makine.
Struktura e Sistemit Operativ[redakto | redakto tekstin burimor]
Sistemet Operative janë pergjithesisht te perbere nga nje bashkesi modulesh, sejcili me nje funksion te percaktuar. Modulet e ndryshme te sistemit operativ veprojne midis tyre sipas rregullave te percaktuara ne menyre qe te realizohen funksionet baze te makines.
Sistemet Mono-Tasking (një detyrësh)[redakto | redakto tekstin burimor]
- Sistemet Operative qe bejne kryerjen e nje programi te vetem njihen me emrin mono-tasking (një detyrësh);
- Nuk është e mundur te nderpritet kryerja i nje programi për ti dhene CPU-ne nje tjeter programi
- Jane historikisht Sistemet e para Operative (psh MSDOS).
Sistemet Multi-Tasking (shumë-detyrësh)[redakto | redakto tekstin burimor]
Sistemet Operative qe lejojne kryerjen e njehersheme te shume programeve njihen si shumë-detyrësh (Windows-NT , Linux); Nje program mund te nderpritet dhe CPU-ja i kalohet nje programi tjeter.
Sistemet Time-Sharing (kohë-ndarës)[redakto | redakto tekstin burimor]
Nje zhvillim i sistemeve shumë-detyrësh janë sistemet kohë-ndarës. Çdo program ne veprim kryhet periodikisht ne intervale te vogla kohe.
Nese shpejtesia e procesorit është mjaft e larte krijohet pershtypja e nje zhvillimi paralel te proceseve.
Drejtuesi i kujteses[redakto | redakto tekstin burimor]
- Organizimi dhe drejtimi i kujteses qendrore është pamja me kritike ne krijimin e nje SO;
- Drejtuesi i kujteses është moduli i SO i ngarkuar me shperndarjen e kujteses ne detyra (task) te ndryshme (për te kryer nje detyre është e nevojshme qe kodi i saj te futet ne kujtese);
- Koklavitja e drejtuesit te kujteses varet nga tipi i SO;
- Ne sistemet shume-detyresh mund te ngarkohen ne kujtese shume programe njekohesisht
- Problem: si te ndahet hapesira ne menyre optimale
Ndarje Lineare[redakto | redakto tekstin burimor]
Kujtesa[redakto | redakto tekstin burimor]
Moderne të përgjithshëm me qëllim kompjutera, duke përfshirë kompjuterët personal dhe Mainframes, kanë një sistemit operativ për të drejtuar programet e tjera, të tilla si software e aplikimit. Shembuj të veprojnë sistemet e kompjuterëve personal janë Microsoft Windows, Mac OS (dhe Darvini), UNIX, dhe Linux.Niveli më i ulët i çdo sistemi operativ është kernel i saj. Kjo është shtresa e parë e programeve ngarkuar në memorie kur një çizme të sistemit ose fillimi up. Kernel siguron qasje të ndryshme dhe shërbimet e përbashkëta thelbësore për të gjithë sistemin e të tjera dhe programet e aplikimit. Këto shërbime përfshijnë, por nuk kufizohen vetëm në: qasje disk, menaxhimin e kujtesës, planifikimin e detyrave, si dhe qasje në pajisje të tjera pajisjet. Si edhe të kernel, një sistem operativ është shpërndarë shpesh me mjete për programet të shfaqur dhe për të menaxhuar një ndërfaqe grafike të përdoruesit (edhe pse Windows dhe Macintosh kanë këto mjete të ndërtuar në sistemit operativ), si dhe programet e shërbimeve për detyra të tilla si menaxhimin e dosjeve dhe konfigurimin e sistemit operativ. Ata gjithashtu janë shpërndarë shpesh me aplikacionet e softuerit atë nuk mund ta lidhesh direkt me funksionin e sistemit operativ bazë, por ne të cilat eshte sistemi operativ distributor gjen favorshëm për të furnizuar me sistemin operativ.Drejtim të specifikimit në mes sistemit operativ dhe software aplikimit nuk është e saktë, dhe është herë pas here objekt polemikash. Nga pikat tregtare ose juridik, ndarje mund të varet kontekstin e interesave të përfshira. Për shembull, një nga pyetjet kryesore në shtetet e Bashkuara k gjyq Microsoft antitrust ishte nëse shfletuesi i Microsoft-it web ishte pjesë e saj sistemit operativ, ose nëse kjo ishte një pjesë e ndashme e softuerit të aplikimit.Ashtu si "sistemi operativ" vetë termi, pyetja se çfarë pikërisht duhet të formojnë"Kernel" është subjekt i ndonjë polemike, me debate nëse mbi gjëra të tilla si sistemet e skedarëve duhet të t'u përfshirë në kernel. Kampe të ndryshme avokat microkernels, kernelit monolit, dhe kështu me radhë.Sistemet operative janë përdorur në shumicën, por jo të gjitha, sistemet kompjuterike. Kompjuterët thjeshta,duke përfshirë sistemet e vogla ngulitur dhe shumë prej kompjuterëve të parë nuk janë operative sistemeve. Në vend të kësaj, ata u mbështetën në programet e aplikimit për të menaxhuar hardware minimale veten, ndoshta me ndihmën e bibliotekave të zhvilluara për këtë qëllim. Komercialisht furnizuar Sistemet operative janë të pranishëm në pothuajse të gjitha pajisjet moderne të përshkruara si kompjutera, nga personale kompjutera për mainframes, si dhe kompjutera celulare të tilla si PDAs dhe telefonat celularë.
Faqosja[redakto | redakto tekstin burimor]
Kujtesa Virtuale[redakto | redakto tekstin burimor]
- Shpesh kujtesa kompjuterike nuk është e mjaftueshme për te permbajtur te gjitha kodet e detyrave te ndryshme;
- Mund te simulohet nje kujtese me e madhe qe mban ne (RAM) vetem pjeset e kodeve dhe te dhenave qe sherbejne ne ate çast;
- Perdoret koncepti i kujteses virtuale.
- Te dhenat e programeve jo ne perdorim mund te hiqen nga kujtesa qendrore dhe te vendosen ne diskun kompjuterik ne zonen e quajtur zona e shkembimit (swap-it).
- Raporti i dimensioneve te zones shkembyese dhe e RAM-it është 3 : 1 (maksimum);
- Procesoret moderne zoterojne mekanizma harduere për te lehtesuar drejtimin e kujteses virtuale.
Drejtuesi i sistemit te dosjeve[redakto | redakto tekstin burimor]
Drejtuesi i sistemit te dosjeve (file system) është moduli i sistemit operativ qe ben drejtimin e informacioneve te ruajtura ne mekanizmat e kujteses masive. Ky drejtues duhet te garantoje korrektesine dhe koherencen e informacioneve. Ne sistemet shume-perdorues, duhet te vendose ne dispozicion mekanizma te mbrojtjes , ne menyre qe ti lejoje perdoruesve mbrojtjen e te dhenave nga perdorues jo te autorizuar.
Funksionet tipike qe duhet te kryhen jane:
- – Te jepet nje mekanizem për identifikimin e dosjeve;
- – Te jepen menyrat me te voliteshme ne qasjen e te dhenave;
- – Te behet transparente struktura fizike e mbeshtetesit te kujtimit;
- – Zbatimi i mekanizmave te mbrojtjes se te dhenave.
Organizimi[redakto | redakto tekstin burimor]
Gati te gjithe sistemet oprative perdorin nje organizim hierarkik te sistemit te dosjeve. Elementi qe ben rigrupimin e shume dosjeve se bashku quhet drejtoria (directory); Bashkesia hierarkike e drejtorive dhe dosjeve mund te paraqitet nepermjet nje skeme grafike te drejtorive
Drejtuesi i mekanizmave te Hyrje-Daljes (Input/Output ose I/O)[redakto | redakto tekstin burimor]
Drejtuesi i mekanizmave te I/O është moduli i SO i ngarkuar me dhenien e detyrave mekanizmave qe bejne kerkesen dhe për ti kontrolluar. Nga ata varet cilesia dhe tipi i pajisjeve te lidhura ne kompjuter dhe te njohura nga sistemi.
Udhezuesi i pajisjeve (Device Driver)[redakto | redakto tekstin burimor]
Kontrolli i mekanizmave te H/N behet permes programeve te posaçme te quajtura udhezuesi i pajisjeve (Device Driver); udhezuesi i pajisjeve kryhet nga prodhuesit e mekanizmave qe njohin shume mire veçorite fizike.
Keto programe kryejne keto funksione:
- Bejne transparente veçorite tipike fizike te çdo mekanizmi;
- Drejtojne komunikimin e sinjaleve drejt mekanizmave;
- Drejtojne mosmarrveshjet, ne rastin kur dy ose me shume detyra duan te hyjne njekohesisht ne te njejtin mekanizem.
Nderfaqja e perdoruesit[redakto | redakto tekstin burimor]
Te gjithe sistemet operative perdorin mekanizma për ta bere sa me te lehte perdorimin e sistemit nga perdoruesi; bashkesia a ketyre mekanizmave te hyrjes ne kompjuter merr emrin e nderfaqes se perdoruesit
- Nderfaqja tekstuale:
- komanda perkthyese (guacke - shell )
- Shembull MS-DOS
- Nderfaqja grafike (me dritare):
- Nxjerrja e programeve te ndryshme shfaqet ne menyre grafike permes dritareve
- Perdorimi i skicave e ben me intuitiv perdorimin e llogariteses;
Sistemet e pranishëm në treg[redakto | redakto tekstin burimor]
Në treg janë të pranishëm një sasi e madhe sistemesh operative. Në të kaluarën prirja e shtëpive prodhuese të sistemeve të perpunimit ishte që të zhvillonin sisteme operative për arkitekturën e tyre, prirja e sotme është ajo a sistemave operative të përdorshëm në platforma të ndryshme. Kjo është lista e sistemeve më të njohur:
Sistema si UNIX[redakto | redakto tekstin burimor]
Janë sistemet operativë të lidhur me System V, BSD, Linux,Ubuntu.
Janë sisteme me liçense: GNU, Open source (kod i hapur), Freeware, etj.
Këto sisteme janë edhe disa nga sistemet më të sigurtë dhe të fortë (të qëndrueshëm).
Janë sisteme me liçense: GNU, Open source (kod i hapur), Freeware, etj.
Këto sisteme janë edhe disa nga sistemet më të sigurtë dhe të fortë (të qëndrueshëm).
Microsoft Windows[redakto | redakto tekstin burimor]
Është sistemi operatv më i përhapur.
Apple Mac OS X[redakto | redakto tekstin burimor]
Një nga sistemet më të sigurtë.
Në Pranverë 2009 del versioni i ri Mac Os X 10.6 i quajtur Snow Leopard
0 comments:
Post a Comment